Hayâ ile iman arasında sıkı bir bağ vardır. Hayânın varlığı imana bağlıdır. İmanın olmadığı yerde hayâdan söz edilemez. Hayâ, utanma, çekinme, vazgeçme, tedirgin olma anlamlarına gelmektedir. İman ise, kabul etme, güvenme, tasdik etme anlamlarına gelmektedir. Lailahe illallah Muhammed ün Resülulllah diyen kişi, bu sözü kalben tasdik etmesiyle Müslüman adını almış ve imana sahip olmuştur. Hayâ da Müslüman’a hastır. Çünkü hayânın kaynağı imandır. İmanı olmadığı yerde utanma, çekine, sıkılma duygusu da yoktur. Peygamberimiz (sav) efendimiz bir hadisinde,” Kul hayâ sahibi olduğu zaman, hayır ve iyi işlere yapışır. Hayâ kalbe yerleştiğinde, nefsin istek ve arzuları ondan uzaklaşır.” ( Ebu Süleyman-ı Dardani) Hayâ sahibi önce Allahtan, sonra Peygamberden, daha sonra da insandan utanır. Bu nedenle hayâ sahibinden daima hayırlı işler, güzel söylem ve davranışlar sadır olur. Hayâ duygusuna sahip olan kişi, kendisinin yaratanın kontrolü altında olduğunun idraki içinde hayatını idame ettirir.
Peygamberimiz (sav) efendimiz “ Allahtan hayâ etmeyen kimse, insanlardan da hayâ etmez” buyurmuştur. Allahtan hayâ etmeyenler, imanı olmayan gayri Müslimlerdir. Bunun yanı sıra imanı zayıf olanlar da, zayıflık nispetince hayâ duyguları güçsüzdür. Bir başka ifadeyle hayânın gücü, imanın kuvvetiyle doğru orantılıdır. Gayri Müslimlerin, Allah’ın sevgisini ve rızasını arzu etmek gibi bir niyetleri yoktur. Allah’ın azabından ve gazabından korkmak gibi bir duyguları mevcut değildir. Bundan dolayı, bu gün Filistin de, masum halkın ( kadın, erkek, genç, yaşlı, çocuk, bebek ayırımı yapmadan) katledilmeleri, evlerinden zorla çıkarılmaları buralara kendilerinin sahiplenmeleri, Müslümanları ilk kıblesi Mescidi-i Aksaya saldırıp zarar vermeleri, Müslümanların kendi mabetlerinde ibadet etmelerine mani olmaları, Suriye ve Irakta sivil halkın her gün ölmelerine sebep olmaları, bu gerçeği ortaya koymaktadır. İman varsa, utanma, çekinme var, iman varsa, vicdan da var, merhamet de var. Hayâ sahibi olmak, kişiyi kâmil-i insan yapar. Bu duygudan mahrum olmak, kişiyi sefil kılar.
Peygamberimiz (SAV) efendimiz “ İman yetmiş küsur derecedir. En üstünü Lailahe illallah Muhammed en Resülullah ( Allahtan başka ilah yoktur.)sözüdür. En düşük derecesi de rahatsız edici bir şeyi yoldan kaldırmaktır. Hayâ imandandır,” buyurmuştur. Buhari, İman ,3. Toplum içinde insanlara zarar verici, her şeyden beri olmak, elimizden geldiği kadar mağdurlara yardım etmek, doğruluğu ve hakkı kaim kılmak, Müslüman’a has özelliktir. Hayâ, insanı daima iyiliğe, güzelliğe, hayra yönlendirir. Hayâ sahibi kişi, Allah’ın yasak kıldığı söylem ve eylemlerde bulunamaz. Zor durumda kalsa bile, bu hususta vicdani rahatsızlığını ortaya koyar. Objektif hareket etmeyi, kendine ölçü alır.
Allah (cc) “Müminler ancak o kimselerdir ki, Allah’ın ismi anıldığı zaman kalpleri ürperir. Onun ayetleri kendilerine okunduğu zaman (bu) onların imanlarını artırır. Onlar sadece Rablerine tevekkül ederler. Enfal /2. Müminler Allah’ın ismi anıldığında ona olan saygı ve sevgiden dolayı, kalplerinde heyecan meydana gelir. Sevgi ve saygılarını davranışlarıyla ortaya koyarlar. Ayetler okunduğu zaman, huşu içinde Kur’an-ı dinlerler. Bu hal, var olan imanı, kavi hale getirir. Hayâ da, imanın söylem ve eylemlerle dışarıya yansımasıdır. Hayâ sahibi olmak için, imanımızı Salih amallerle beslemeye devam etmeliyiz. Bunu da sıhhatli bir şekilde sürdürebilmek için, okumaya, dini yönden bilgimizi ve kültürümüzü artırmaya, özen göstermeliyiz.
